Voordat we aan onze laatste stop in Bunaken beginnen gaan we eerst nog naar Tangkoko.
Bunaken.
Op Bunaken hebben we 9 dagen lang hetzelfde bungalowtje en kunnen we de onderwaterwereld uitpluizen. Bunaken is een eiland ten noorden van Manado.
We hebben voor vandaag een nieuwe gids die tevens chauffeur is. Als eerste stoppen we bij een waterval, erg indrukwekkend. De waterval is hoog en de vegetatie eromheen is prachtig. Air terjun Desa Tincep (tekaan rangka kengkang) heet deze waterval.
Dan gaan we naar het Linow krater meer. Het vulkanische gebied is nog steeds actief. Het kokende water stoomt en de modder in de gaten pruttelt er lekker op los. De geur van rotte eieren is overal. Geweldig mooi gebied, de modder en rotsen kleuren geel en lichtblauw. Net als op IJsland zie het er buitenaards uit.
Stoom.
De drone heeft het erg moeilijk, wellicht door de stoom en hoge luchtvochtigheid.
Verder rijden we langs huizenbouwers. De houten huizen worden met de hand gemaakt en zijn prachtig, hier kan je ze ook bestellen. Drie huizen staan model langs de weg maar je kan ook je eigen wensen doorgeven. De gemiddelde prijs van zo’n houten is maar 4100 euro. Gooijert wil er ook 1 haha.
Bij een boeddhistische tempel lopen we een rondje.
Mahawu vulkaan.
Dan rijden we verder naar vulkaan Mahawu. Deze vulkaan is niet meer actief. Andere vulkanen in de buurt kan je niet beklimmen omdat die nog wel actief zijn. Via een mossige trap lopen we naar boven. Het is alsof je over tapijt loopt zo zacht. Boven zijn we letterlijk en figuurlijk in de wolken. Een windje geeft verkoeling, maar ook de wolken zijn lekker verfrissend.
Kratermeertje.
De krater is onwijs gaaf, helemaal beneden is een melkblauwe plas te zien. 
Dat water verkleurd met de lucht mee. Dus als er blauwe lucht te zien is, is de plas ook blauw, zijn er wolken wordt het water melkblauw. We lopen een stukje langs de rand en als we terug komen staat er een man die traditionele oorlogskleding aan heeft. Soms zijn we van die uber toeristen dus ik fotografeer niet alleen hem, maar we gaan ook met hem op de foto.
Lunch.
De gids vraagt of we willen lunchen en of we traditioneel willen lunchen zoals vleermuis. Nou nee meneer gids, laten we dat vooral NIET doen. Aan dat soort gekkigheid doen wij niet mee.
Vis eten.
We eten een overheerlijk gegrild visje bij het Tonado meer. Het eten is veel en lekker. De sambal is bizar, nu hebben we al heel wat hete sambals gegeten maar deze slaat alles. Het rode goedje vlamt in ons hele lijf!
Bij het meer wordt de vis gekweekt, verser kan je niet krijgen. Een arend en reiger vliegen over het meer om vis te vangen uit het meer.
Regenboog.
We zien een waanzinnig mooie regenboog. Hij is niet alleen heel breed, maar hangt ook heel laag en is fantastisch mooi gekleurd. Even snel stoppen we om de regenboog te fotograferen.
Als we verder rijden, wordt hij nog feller van kleur, dus vanuit de rijdende auto maak ik nog snel een detail ervan.
Begraafplaats.
Dan stoppen we bij een eeuwenoude begraafplaats Waruga Sawangan. Deze graven zijn van het Minahasavolk, welke 1500 jaar geleden hier leefden. Erg indrukwekkend om te zien. Ook al zijn de graven van oorsprong in de hoge bergen gevonden en hier bij elkaar gezet.
Een stenen kist die met de opening naar boven werd hoog in de bergen geplaatst zodat de doden dicht bij de goden terecht kwamen. Een deksel in de vorm van een dak werd op de opening geplaatst. Later werden op deze daken afbeeldingen zoals oa beroepen uitgehakt. De lijken werden in foetushouding in de tombe geplaatst. Op de voorzijde van het dak is te zien hoeveel doden er in graf lagen. 1 streepje werd er gemaakt per persoon. Sommige graven bevatten dus 1 persoon en andere wel 7 stuks.
Onderhoud.
Op het moment dat wij er zijn wordt er druk gras gemaakt en van de vriendelijke vrouw krijgen we nog wat fruit mee. Overigens zijn er nog steeds graven in de bergen te vinden, maar de meeste zijn compleet vergaan. Ook is het onderhoud en herstel op deze begraafplaats niet heel best, sommige graven zijn ingestort.
Tangkoko.
Laat in de middag komen we aan bij Tangkoko hill. Ons verblijf voor de komende 2 nachten. Tangkoko is een nationaal park en een deel daarvan is open voor toeristen.
Jungle tocht.
De volgende ochtend staan we om 5 uur op, hebben we om 5.30 ontbijt en zijn we om 6 uur in het Tangkoko park.
Zwarte makaak.
We gaan op zoek naar de zwarte makaak. Deze makaak komt alleen op Sulawesi voor en heeft een heel menselijk gezicht en een grappige kuif, vandaar dat hij ook kuifmakaak wordt genoemd. We zien allerlei vogels, echt geweldig mooi allemaal. Maar nog steeds geen makaken, het zal ons toch niet gebeuren dat we ze niet te zien krijgen hè?
Neushoornvogel.
Ook de neushoornvogels zien en horen we vliegen. Dit keer zitten ze niet stil dus ze fotograferen is onmogelijk. We horen een hard fluitend geluid, onze gids en tevens eigenaar van Tangkoko hill fluit terug. En dan zit daar op een takje een ijsvogel te fluiten op zijn gemak. Onwijs gaaf.
Wat doen ijsvogels in een bos vroegen wij ons af. Deze soorten ijsvogels leven van insecten en wormen en niet van vis.
Macaca Nigra.
En dan aan het einde van onze tocht zien we dan toch die zwarte makaken. Wat zijn ze klein! En bijzonder vooral. De vrouwtjes zijn maar 44 cm lang en de mannetjes 60 cm. De tanden van deze makaak lijken enorm veel op een mensen gebit wat ze heel grappig maakt. Ze zijn totaal niet bang of onder indruk van ons.
Nog meer tarsiers.
In Tentena hadden we ze al gezien, de tarsiers. Om half 4 gaan we weer het park in. Wederom zien we nog wat mooie vogels en zien we overal de zwarte makaken, zo gaaf! Als het begint te schemeren komen de tarsiers uit hun schuilplaatsen. Ze slapen overdag in de gaten van de grote bomen. Onze gids speelt het geluid af van een tarsier en al snel komt er 1 uit zijn holletje. Het diertje maakt een enorm hoog geluid. Door de gezichtsuitdrukking die hij erbij maakt lijkt het wel een duiveltje of gremlin, alle schattigheid is in 1 x verdwenen, haha.
Nu valt het mij pas op hoe klein ze zijn. In Tentena heb ik ze alleen door mijn 400 mm lens gezien en nu zie ik ze met mijn blote oog. Als er nog meer toeristen aankomen vinden wij het tijd om verder te gaan. De tarsiers gaan op jacht en onze gids spot nog een kleine uil. Als we bijna het park uit gaan en ik mijn camera wil opbergen zegt hij, wacht nog even we gaan eerst nog even naar een tarantula kijken. Euh wat??? Jakkes ik zeg dat ik als de dood voor spinnen ben, maar ik ben ook nieuwsgierig genoeg om er 1 te zien uiteraard.
De horror.
Als we bij een grote boom aankomen, staat daar al een gids met toerist op een boom te schijnen met een zaklamp. Het beest is enorm! Niet normaal, in mijn beleving zie ik een spin van 1 meter, maar dat kan natuurlijk niet. Groot en dik is ie absoluut, de tarantula zit keurig stil tot mijn grote opluchting.
Dan hoor ik de gids zeggen: she is moving? Slik, leuk het is dus een dame en ze loopt. Gelukkig loopt het monster niet snel en ik moet toegeven het is best een mooi dier. Dan kruipt misses tarantula veilig in haar holletje in de boom en kan ik met een gerust hart gaan slapen.
De planning.
Planningen zijn er om vanaf te wijken zeg ik altijd. Zo staan wij deze ochtend op 5 februari om 9 uur klaar om naar Bunaken te gaan verhuizen. Adil had mij al een bericht gestuurd dat op 6 februari iemand van Gecko resort op Bunaken ons op kwam halen. Op reis heb ik nagenoeg geen benul van dagen en datum, dus ik check om 4 minuten over 9 nog even of wel opgehaald zouden worden.
Dat is dus niet het geval. We worden morgen opgehaald en niet vandaag. Oh oeps we zijn al helemaal ingepakt en klaar voor vertrek en nu hebben we ineens nog een dag extra in Tangkoko.
Dan maar een beetje relaxen, ons blog bijwerken en ons vooral nergens druk om maken het is uiteindelijk vakantie niet waar? Bunaken wacht nog wel een dag op ons.
Strand Tangkoko.
In de middag wandelen we naar het strand. Het is zwart grof zand en daardoor bloedheet. We gaan rechtsaf richting het nationale park. De afkalving van het strand door de enorm hoge golven is flink. Het riviertje vanuit het Tangkoko park zorgt ervoor dat je niet verder het strand kan aflopen. Dat is ook niet zo erg, want de zwarte kiezeltjes lopen niet erg fijn.
Van Tangkoko naar Bunaken.
En dan gaan we echt naar Bunaken…. het is dinsdag 6 februari. Bunaken is ook van onze hoogtepunten van onze reis. Om half 9 is de chauffeur er al en we nadat we ons ontbijtje op hebben gaan we op pad. Na bijna 2 uur komen we aan bij de haven van Manado, nou ja haven. Het is een baaitje waar wat kleine bootjes liggen en het wemelt er van de wenkkrabjes. Onze boot die ons naar Happy Gecko Dive resort komt 10 minuten later. We moeten met onze voetjes het water in om bij de boot te komen.
Schildpadje.
Als we net in de boot zitten zien we al een schildpad een ademteug boven water nemen, gaaf! Na een klein stukje varen komen we dan eindelijk aan op het eiland Bunaken. Onze bungalows is helemaal bovenaan de trap, maar morgen kunnen we verhuizen naar een bungalow onderaan de trap. Ik heb de foto’s van het vastgebonden aapje aan Adil van Sulawesi Travel doorgestuurd. Hij stuurt de foto’s door naar de gemeente en hopelijk bevrijden ze het aapje.
Snorkelen op Bunaken.
We duiken na de waanzinnig lekkere lunch (we hebben hier all inclusive omdat er geen restaurants op Bunaken zijn) duiken we het water in voor het resort. Er zitten hier namelijk zeepaardjes in het zeegras. Die moeten gevonden worden, maar helaas we vinden ze niet. Wel zien we een schildpad en ontelbaar veel zeesterren.
Snorkelen in de avond.
Na het diner (ook weer zo lekker) duiken we nog even het water in. We zien tussen het zeegras een baby sepia en een baby murene en nog wat krabjes en heremietkreeften, maar nog steeds geen zeepaard.
Een dag later gaan we om 8 uur in de ochtend al met de boot mee. Gooijert gaat duiken, ik ga snorkelen op dezelfde stek. Het is waanzinnig mooi en wat is het water kraakhelder.
Overal schildpadden.
Na de 1e duik varen we naar een andere stek en die heet turtlecity. Nou daar is niets over gelogen. Het is een wand begroeit met koralen en sponzen, dat is al prachtig op zich. Maar het is belachelijk hoeveel schildpadden we zien. Gooijert tijdens het duiken en ik tel ze als ik aan het snorkelen ben. Ik tel 25 schildpadden, groene en karet en in alle formaten. GEWELDIG! We trakteren onszelf nog maar eens op een Bintang biertje na al dat moois.
Vet blij varen we weer terug, we lunchen weer overheerlijk en dan verhuizen we van het bovenste hutje naar het laagste hutje.
Duiken op Bunaken.
Ook op 8 februari zitten we om 8 uur in de ochtend alweer op de boot. Gooijert maakt weer 2 duiken en ik ga weer 2 x snorkelen. Het is prachtig onder water. Enorm veel vis is er te zien en wederom weer heel veel schildpadden. Het koraal is bont gekleurd en de muren onder water zijn dicht begroeid met koralen, sponzen, anemonen en noem maar op.
Vlakbij turtle city zie ik weer een stuk of 40 x schildpadden een adem teug boven water halen. Dit verveelt nooit, echt nooit.
In de middag maken we een kleine wandeling, het is bloedheet en er staat geen zuchtje wind.
We vinden een klein duifje op een pad en vangen deze voorzichtig. Het piepkleine duifje zetten we veilig op een tak (want ik mag hem niet meenemen van Gooijert).
Nacht duiken op Bunaken.
Gooijert stapt om kwart voor 6 weer op de boot om in het donker te gaan duiken. Hij komt terug met foto’s van wel heel bizarre kreeften, decoratiekrabben en garnalen. Vooral 1 krab maakt het wel heel bont door een meerkleurige anemoon op zijn schild mee te dragen.
Een andere krab heeft blauwe spons op zijn schild geplakt, maar als hij ergens onderdoor loopt verliest hij zijn hele camouflage.
Tropische regenbui.
Deze nacht horen we een enorme regenbui neer kletteren op ons dak. In de ochtend is het weer droog en er staat iets meer wind. Om 8 uur zitten we alweer op de boot voor 2 duiken van Gooijert en ik ga wederom 2 x snorkelen. Het is weer prachtig. Het begint bijna saai te worden, maar we zien weer schildpadden. Gooijert is de enige duiker en hij en dive master Jimmy gaat helemaal los op het macroleven. De kleinste slakjes en krabjes worden vastgelegd.
De wind gaat in de middag weer liggen en met 29 graden en een enorme hoge luchtvochtigheid is het benauwend warm.
In het donker maken we nog een klein snorkel tochtje, je weet wel op zoek naar een zeepaardje….en je weet wel weer niet gevonden.
De vogelaars op Bunaken.
Regelmatig zien en horen we mooie vogels vliegen, maar om ze op de foto te krijgen is een ander verhaal. De pink necked green pigeon is daar een voorbeeld van. Al vliegend niet te fotograferen en in de bomen zie je ze niet zitten.
Als Gooijert de volgende ochtend gaat duiken besluit ik om niet mee te gaan. Ik loop een stukje langs het strand en fotografeer de wenkkrabben en een paar Aziatische glans spreeuwen. 
Die mooie duiven laten zich nog niet zien. Gooijert is wezen duiken op Siladen en Manado Tua 2 andere eilanden, maar vind het rond Bunaken toch mooier en diverser.
In de middag gaan we samen nog even snorkelen. We komen nog een schildpad tegen, want tsja een dag zonder schildpad op Bunaken is een dag niet geleefd hé, haha. Ik zie 2 porceleinkrabjes in een anemoon zitten en als Gooijert die op de foto wil zetten, zet hij per ongeluk een clownsvis ragscherp op de foto. Iets wat hij vaker heeft geprobeerd maar nooit eerder echt goed was gelukt.
Gooijert doet nog een avondduik en ik probeer nog wat vogels op de foto te zetten. Beide zijn we daarin succesvol.
Op Bunaken snorkelen en duiken.
Hier snorkelen en duiken is werkelijk geweldig, het water is helder en de vis is in grote getallen aanwezig. Het is duidelijk te zien dat er op het Bunaken marine park niet commercieel gevist mag worden. Vissen is toegestaan alleen voor eigen gebruik. Tegenwoordig wordt er ook geen groene schildpad meer gegeten en dat is te merken. Het is nagenoeg elke duik of snorkeltrip raak met schildpadden. Deze ochtend is dat niet anders. Je ziet ze zwemmen maar ze liggen ook in de koraalmuren. Tussen het koraal of rotsen parkeren ze zichzelf in zodat ze vast liggen. Op deze manier hebben ze geen last van de stroming. Soms zie je ineens een flipper of een stuk schild uit het rif steken, heel grappig om te zien.
Regen op Bunaken.
Het regent deze ochtend, tijdens de 1e duik is het droog maar daarna begint het weer te regenen. Hard, harder en nog harder. In de middag klaart het een beetje op, maar de zon is nergens te bekennen en dat is helemaal niet erg. In plaats van naar een strandje te wandelen gaat Gooijert nog een keer duiken en ik bewerk wat foto’s, werk het blog bij en maak een wandelingetje.
Regen, regen en nog eens regen.
En dan is het alweer maandag 12 februari, we tellen de dagen af. Gooijert maakt in de ochtend 2 duiken en ik ga 2 x snorkelen. Afgelopen nacht heeft het keihard gewaaid en geregend. Ook tijdens het duiken en snorkelen regent het volop. Het is zonder zonlicht wat minder mooi op het rif, maar toch zien we alsnog een stuk of 20 schildpadden totaal. En uiteraard ook nog andere mooie beestjes en koralen.
In de middag wandelen we naar de andere kant van het eiland in 15 minuten tijd. Daar is een compleet verlaten strand. 
Nadat we een kleine wandeling daar hebben gemaakt lopen we weer terug en relaxen we bij onze bungalow. De regen is gestopt, maar de zon laat zich niet zien. Gooijert maakt weer een nachtduik en komt terug met foto’s van macro leven in de oceaan. Maar ziet tevens een zeeslang en een Spaanse danseres.
Melkweg.
Ik wil heel graag de melkweg fotograferen en om half 5 in de nacht is deze volledig te zien, maar ja dan moet het wel helder weer zijn en afgelopen nacht heeft het weer kei en keihard geregend.
In de ochtend zijn er nog een paar kleine regenbuitjes, maar gelukkig zien we ook de zon. Heerlijk is het dan om op de boot te vertoeven. Bij de 1e plek om te duiken en snorkelen is het zicht niet zo best en er is enorm veel plastic in het water te vinden. We halen heel veel plastic uit het water, maar er is geen beginnen aan.
Bij de 2e plek is het zicht een stuk beter en daar is geen plastic te vinden. Het rif is prachtig en ook Gooijert komt weer na 70 minuten zeer tevreden boven water.
Uiteraard zien we weer veel schildpadden. En dat je voorzichtig moet zijn met koralen trekken veel schildpadden zich niets van aan. Deze schildpad hieronder heeft zich in een waaierkoraal geparkeerd.
Plasticsoep.
Na de lunch is het laag water en lopen we een stuk strand af naar een verlaten stukje om te snorkelen. Helaas is het niet te doen om het water in te komen, in de velden met zeegras is ook koraal te vinden en daar wil je niet overheen lopen. Het strand ligt vol met plastic en andere troep. Bij de resorts worden de stranden wel opgeruimd. Iedereen weet inmiddels wel dat dat een wereldwijd probleem is. Ondertussen is het ook weer gaan regenen en lopen we drijfnat over het strand in badkleding.
Snorkelen.
Uiteindelijk lopen we weer terug naar ons resort en gaan daar het water in. Erg leuk om te snorkelen met heel laag water. Het eerste stukje is nog een beetje buikschuiven maar dan zit je met je snufferd in het zeegras en soms oog in oog met vissen of krabben. Wederom bij een anemoon spotten we een porseleinkrab en 2 mooie rood gestreepte zeenaalden. Helaas krijg je die niet zomaar op de foto. Tegelijkertijd zien we allebei een jong exemplaar van een gestreepte slangaal.
Bintang.
We genieten van de avond met een paar Bintang biertjes.
Om half 5 word ik weer wakker en check of de hemel helder is voor een Melkweg foto. Ik doe de deur open en ik zie wat wolken, en dan begint het weer te regenen, jammer.
De volgende ochtend gaat Gooijert weer 2 x duiken, ik blijf deze keer bij de bungalow, lekker even helemaal niets. Vandaag zijn ook de verkiezingen en daarom vertrekken ze wat later. Na de lunch lopen we samen naar het strand waar we gisteren wilde snorkelen. Dit keer alleen met de drone, de zon schijnt en we willen wat drone foto’s maken van het verlaten strand, welke alleen bereikbaar is als het laag water is.
Koraal.
Het is bijzonder om te zien hoe de anemonen, koraal en zee-egels helemaal droog aan het oppervlak liggen. In de anemonen zien we de gedrongen poetsgarnaal helaas heeft de drone nu enorm veel last van vocht in de lens, dus na een paar foto’s geven we het op. We lopen terug naar het resort, ik ga nog even snorkelen en Gooijert gaat op zoek naar de mandarijnpitvissen met duiken. Hij is samen met een Franse duiker en ze zien de vissen zeker wel, maar beide duikers krijgen ze niet fatsoenlijk op de foto. De Fransman helemaal niet en Gooijert heeft 1 foto die na de nodige bewerking in ieder geval een zweem laat zien van de prachtig gekleurde vissen.
Gooijert ziet dan ook nog de 2 gestreepte zeenaalden in het ondiepe water maar ook met duiken lukt het niet om ze scherp te fotograferen helaas. De spitkopkogelvisjes werken deze keer wel mee.
Naar huis.
En zo hebben we onze laatste volle dag op Bunaken en op Sulawesi beleeft. Morgen stappen we om 11 uur in de boot die ons naar Manado brengt. Dan wacht een taxi ons op bij de natuurlijke haven die ons naar het vliegveld brengt. Om kwart voor 3 gaat onze vlucht met Garuda naar Jakarta en daar hebben we een tussenstop van 5 uur om vervolgens door te vliegen naar Amsterdam.
Melkweg fotograferen.
Maar eerst doe ik nog een poging om de melkweg te fotograferen. Om half 4 word ik wakker, het is bijna helder, dus ik pak mijn statief en camera en loop naar het strand. Ik heb door de bergen en bomen niet echt vol uitzicht op de melkweg en er is ook nog de nodige lichtvervuiling, maar de sterrenhemel is prachtig.
We vonden Sulawesi geweldig, bijzonder en fantastisch. Alles wat we wilden zien en fotograferen is gelukt, zoals de neushoornvogels, zwarte makaken, walvishaai en tarsiers. Gooijert was alles behalve teleurgesteld in de onderwaterwereld op Bunaken. Beide zijn we aangenaam verrast hoe mooi en bijzonder Sulawesi is.
